Tag Archives: Culture Report

2 Korrik

Ditar, ,

Nuk më kujtohet se ku kam qenë saktësisht me datën 13 Maj të vitit 1990. Por ajo që 26 vite më pas më bie ndërmend është se në atë pranverë të atij viti kam qenë student, sa i impresionuar me faktin që kisha filluar me një kapitull të ri të jetës në një botë të re po aq edhe i trishtuar dhe frikësuar me situatën politike nëpër të cilën Kosova dhe tërë hapësira e Jugosllavisë po kalonte.

Pas Luftës së Dytë Botërore Kosova ishte jo vetëm  një nga rajonet më të shkatërruara por edhe më të prapambetura në hapësirën e Jugosllavisë së atëhershme. Shteti në fjalë përbëhej nga gjashtë Republika: Sllovenia, Kroacia, Bosnja e Hercegovina, Mali i Zi, Maqedonia si dhe nga dy Krahina Autonome- Kosova dhe Vojvodina. Nga 22 milionë banorët e shtetit shqiptarët përbënin “pakicën” më të madhe të shtrirë jo vetëm në Kosovë por edhe në jugun e Serbisë në pjesë të mëdha të Maqedonisë por edhe të Malit të Zi duke përbërë kështu rreth tre  milionë njerëz.

Ajo që shqiptarët i dallonte nga bashkështetasit tjerë ishte edhe fakti që ata nuk ishin sllavë. Kështu, derisa edhe një slloven me një maqedonas mund të merreshin vesh me njëri-tjetrin, derisa dallimet mes serbëve dhe kroatëve ishin pothuajse inekzistente, ashtu siç mund të jenë ato mes berlinezi me një bavarez, shqiptarët në Jugosllavinë socialiste nuk mund të thoshin që ishin automatikisht qytetarë të integruar në këtë shtet. Përkundrazi: me shkallën më të lartë të analfabetizmit- rreth 97 përqind e popullësisë me shtrirje kryesisht rurale pas Luftës së Dytë Botërore nuk dinin shkrim as lexim- dhe me një qëndrim mbrojtës pranadaj armiqësor kundruall sllavëve të cilët edhe ashtu për shqiptarët ndjenin vetëm përçmim pasi që këta gjatë pushtimit qindravjeçar osman kishin pranuar që edhe t konvertoheshin në mysliman me një numër të madh në mënyrë që kështu të mbronin identitetin kombëtar dhe gjuhën e tyre. Parakushtet për një jetë të përbashkët me sllavët pra nuk ishin ideale.

Kësaj duhet shtuar edhe faktin që gadi se gjysma e shqiptarëve jetonte jashta kufijve të Shqipërisë. Në këtë shtet, pas bashkëpunimit me fashistët e Muslonit dhe kolaboracionit me Wehrmacht-in, mbreti ishte përndjekur dhe Shqipëria kishte përzgjedhur të futej në kampin e kuq të shteteve komuniste.

Këtu fillon historia e një ndarjeje e cila jo vetëm shqiptarët dhe fqinjët e tyre por tërë Europën e tronditi deri para tetë vitesh kur shteti më i ri i Europës shpalli pavarësinë.

Shqiptarët në ish-Jugosllavi ishin një popull kryesisht i paarsimuar me rregulla jetese strikte patriarkale dhe besime kryesisht myslimane apo katolike, me rite të cilat dallonin rrënjësisht nga ato të fqinjëve të tyre sllavë dhe ortodoksë. Komunistët jugosllavë nën drejtimin e Marshalit Tito e diagnostifikuan malrjen e shqiptarëve e cila duhej trajtuar urgjentisht: analfabetizmin. Të motivuar nga ideologjia komuniste në mënyrë që edhe të parandalohej shpërthimi i nacionalizmit dhe separatizmit filloi kampanja për “arsimin e shqiptarëve”. Në fillim qindra e mëpas edhe mijëra shqiptarë morën të drejtën të studionin në Shkollat e Larta dhe Universitetet e ish-Jugosllavisë. Nga Lubljana përmes Sarajevës dhe sidomos Beogradit u pranuan dhe shkolluan kuadro të cilët mëpas ktheheshin në Prishtinë, kryeqytetin e Kosovës, menjëherë pasi të ishin bërë mësues, mjekë, oficerë armate, shkrimtarë apo trajnerë sporti në mënyrë që atje të kontribounin për arsimimin e masave të gjera. Dhe masat tashmë kishin dhënë shenjat që ishin mëse të gatshëm të pranonin bashkëjetesën me sllavët nëse për këtë do të shijonin të drejtat e tyre legjitime. Me një administratë komuniste vetanake e cila do të ndihmonte në ngritjen e vendit si një gjymtyrë në trupin e shtetit multietnik.

Pasi kisha kryer shërbimin ushtarak në armatën jugosllave- e cila me këtë rast duhet përmendur- ishte e katërta për nga fuqia në Europë- e pash veten në qytetin tim, në Kosovë dhe në Prishtinë- ku çdo gjë kishte ndryshuar. Udhëheqësi i ri serb Slobodan Milosheviqi i kishte hequr Kosovës autonominë. Republikat tjera, Sllovenia, Kroacia, Bosnja e Hercegovina, Mali i Zi, Maqedonia, pa turbulenca të mëdha kishin instaluar sistemet shumëpartiake.  Në secilën njësi federative komunistët ishin shndërruar në socialistë a socialdemokratë kurse pjesa tjetër, partitë tjera nacionale me para apo prapashtesën “demokratike”. Dhe bëheshin gadi për mëvetësimin e Republikave të tyre pasi që i frikësoheshin ekspanzionit të fuqishëm serb me Milosheviqin në krye i cili për dallim nga tjerët kishte gjetur një formulë më të thjeshtë por për këtë edhe më frikësuese: kombinimin e socializmit me nacionalizmin.

Ndërsa shqiptarët tashmë të traumatizuar dhe nën shokun e realizimit që ishin përjashtuar nga institucionet shtetërore, burokracia, shëndetësia, shkollat e Universiteti por edhe sporti beteja e madhe për dominimin zhvillohej mes tre kombeve më të mëdha të atij shteti- serbëve, kroatëve dhe sllovenëve. Jugosllavia multietnike kishte tetë njësi federative nga po aq kombe të cilat botës i prezantoheshin si “komb” dhe atë në të gjitha fushat- nga sporti deri në politikën e jashtme.

 

Autokrati Libertar

 

Kjo arriti të bëhej kështu  me meritën e autokratit libertar Josip Broz Titos i cili këtë model të socializmit kishte arritur ta mbante për 40 vjet me radhë, edhepse me dorë të hekurt, duke bërë që modeli i tij i socializmit të dallonte dukshëm nga ai i sovjetëve apo kinezëve. Shpikja e “vetëqeverisjes” d.m.th. mes të gjithëve: pak socializëm nga jashtë por edhe kapitalizëm brenda, kjo ishte formula e tij e udhëheqjes në të ashtuquajturën rrugë të tretë. Me fjalë të tjera: me Amerikën por edhe Bashkimin Sovjetik njëkohësisht. Kjo politikë edhe bënte që ekonomikisht ajo Jugosllavi deri në vitet 80 të shekullit të kaluar të bëhej e edhe më e fortë sesa një Greqi apo Portugali.

Por ja që shteti prej 22 Milionë banorëve e kishte lënë prapa parajsën e Titos dhe kishte filluar të dridhej. Kjo shihej e ndjehej gjithandej.

Por “parajsës” prej shteti që Tito kishte krijuar i erdhi fundi në vitin 1990. Lufta e Ftohtë mori fund dhe me këtë edhe lidjet ekonomike që Jugosllavia kishte patur si me Lindjen ashtu edhe Perëndimin tashmë kishin arritur të mbaronin. Kjo solli krizat ekonomike të cilat mes popujve të mëdhenjë në Jugosllavi mbollën mëri e xhelozi për shpërndarjen dhe mirëqenien. Shteti multietnik përjetonte tërmete të mëdha. Kjo shihej dhe ndjehej gjithandej. Socialistët u shëndërruan në “serbë” sa socialë aq edhe nacionalë.
Në mënyrë të ngjashme, transformimi ngjante edhe në Kroaci dhe Slloveni. Në Serbi, aparatçiku komunist Slobodan Milosheviq u ngrit, prit dhe instlua krahëhapur. Milosheviqi konsiderohej si personi i duhur për të udhëhequr vendin në emër të Serbisë. Me një shpejtësi të frikshme ai përdori pushtetin e tij të nxiste atë që askush nuk mendonte të jetë e mundur: luftëra të reja. Luftëra vëllavrasëse, luftërat civile në shtetin vetanak.

E gjithë kjo ndodhi menjëherë pas rënies së Perdes së Hekurt në shumë vende të tjera të ish-Lindjes. Në Washington, Londër, Paris apo Bon supozohej se transformimi nga komunizmi në Jugosllavi do të ngjante shumë shpejtë sesa në vendet e tjera të Lindjes. Një gabim i hidhur, dhe për këtë edhe naiv. Sepse ajo që njihej si komb i madh jugosllav, filloi ta gllabërojë veten nga brenda. Për ta parë këtë gjë më së miri ishte rreth dhe në sport. Të gjitha jugosllavët ishin dikur krenarë për skiatorët e Sllovenisë, basketbollitët e Kroacisë, legjendat e hendbollit nga Bosnja e Hercegovina, futbollistët e Serbisë, vaterpollistët e Malit të Zi apo boksierët e klasit botëror nga Kosova.

Tani u bë e qartë: Sllovenët luajë për Slloveninë, jo për Jugosllavinë! Serbët luajnë futboll për Serbinë, jo për Jugosllavinë! Deri në fund të viteve 1980, të gjithë përfaqësuesit sportivë mbanin me krenari dhe në mënyrë të dukshme flamurin e Jugosllavisë – si heronj në Republikat e tyre dhe atletë të respektuar të gjithë vendin. Fshehurazi mbaroi kjo gjë dhe nacionalizmi i kaploi të gjithë.

 

Nga viti 1945 deri në vitin 1990 atletët Jugosllavisë ishin të njohur pjesërisht në të gjithë botën. Ata ishin një lloj force botërore në gara sportive ndërkombëtare. Sporti ishte pjesë e pandarë e jetës për të gjithë të rinjtë. Ai përcaktonte në vend jetën e përditshme, dhe sidomos futbolli, fundjavat. Për dekada të tëra ekzistonte edhe “Liga Kombëtare” pjesë e cilës ishin ekipe të ndryshme nga tërë vendi. Aty ishin edhe rivalitetet e vjetra dhe armiqësitë tashmë përjetoheshin fuqishëm dhe në mënyrë masive. Sport ishte vendi ku në pah dilnin: armiqësitë e vjetra, kroatët kundër serbëve, apo anasjelltas, shqiptarët kundër serbëve dhe anasjelltas. Në këto sheshe  thyheshin diga!
Të gjitha këto shfaqje ishin mbeturina armiqësish qysh nga periudha e Luftës së Dytë Botërore. Konflikte të pazgjidhura, krime të pazbuluara, fshehje masive për hir të paqes sociale nën regjimin e Titos, dolën në sipërfaqe pas vdekjes së Babait të vendit duke lënë prapa dhe nxjerrur në shesh mashtrimin nga ideologjia e vëllazërim-bashkimit ( “Bratsvo i Jedinstvo”) të popujve të ish-Jugosllavisë. Në sallat sportive dhe stadiumet e futbollit, sporti ishte instrumenti matës për gjithë ato dekada se çfarë disponimi kishte kombi. Kjo gjë tashmë mori fund. Sepse ky instrumen ishte çmontuar.

 

 

Lajmëtarët e një ere të re
Derisa polakët, çekët, sllovakët, bullgarët, rumunët dhe kombe të tjera me një paqe pothuajse relative transformuan sistemet e tyre të reja shumëpartiake, në Jugosllavi u formuan dhe shpërthyen parti të reja si korriere erërash të reja të cilat shumë shpejt do të shëndërroheshin në stuhi.

Kjo atbotë ndjehej çdo ditë. Këto lexoheshin çdo ditë në mesazhet politike të gazetave, shiheshin në mbrëmje në Televizore në dhomat e ndejës- emocionalja, ndarja e shtetit jugosllav ishte bërë çmenduria normale . Artet sportive në arena ishin shëndërruar në skena ku shkarkoheshin frustrimet dhe ambiciet e mëdha politike. Kuadrot ish-komuniste këtë e vërenin dhe filluan të nxirrnin avantazhet e tyre nga kjo situatë. Ajo mbeti në suazat e konfliktit dramatik në fillim, si në Luftën e Ftohtë, kur thjesht karaktere dhe disponimi – deri në momentin në të cilin çdo gjë mori teposhtëzen dhe doli nga dora, kur filloi lufta, lufta e nxehtë.

Dhe lufta, deshi dikush ta besojë apo jo, filloi më 13 maj të vitit 1990 në një stadium futbolli. Le ta kujtojmë këtu  një ngjarje që kishte ndodhur vetëm një dekadë më parë. Me 4 maj të vitit 1980, në ora 15:00 të pasdites u njofua që Josip Broz Tito nuk ishte më gjallë. Në qytetin bregdetar kroat të Splitit të gjithë 22 lojtarët e ekipeve kundërshtare u ulën në fushën e gjelbërt duke mbajtur në krahë njëri-tjetrin dhe duke qarë. Ndeshja që zhvillohej dhe u ndërpre nga lotët e lojtarëve ishte e rëndësishme: luanin klubi i famshëm kroat Hajduk dhe gjigandët serbë të Crvena Zvezda-s.
Pikërisht dhjetë vjet më vonë, më 13 maj, 1990, në Zagreb, kryeqytetin e Kroacisë, zhvillohej ndeshja në mes të rivalëve të mëdhenj  të ligës: “Crvena Zvezda” serbe e Beogradit ishte mysafire e klubit kroat “Dinamo” të Zagrebit. Kjo lojë eskaloi dhe u bë si një nga ngjarjet në histori e cila shënoi fillimin e fundit të Jugosllavisë së Titos. Tifozët serbë dhe kroatë zhvilluan një betejë të ashpër që pati për pasojë 79 policë të plagosur dhe 59 shikues të lënduar. Mrekullisht, përkundër krejt atyre plagosjeve e lëndimeve nuk pati të vdekur nga ajo ngjarje që shënon fillimin e përfundimit të një shteti.

 

Shkelmi që u bë një simbol

 

Loja në fjalë duhej të luhej atë të dielë në stadiumin Maksimir. Por ajo nuk u zhvillua kurrë. Sepse para kësaj ishin BBB “Bad Blue Boys”, tifozët e Dinamos dhe ata të Crvena Zvezda-s të njohur edhe si “Delije, “heronjë” që filluan të rrahen masovikisht. Edhe pse numerikisht shumë më pak dhe aspak të përgatitur për këtë ngjarje, policët, sipas versionit serb, nuk provuan (sipas versionit serb)  t’i ndajnë apo ndalin fillimisht (sipas interpretimit kroat) tifozët duke diskutuar dhe duke u tërhequr në vend të ngjarjes. Meqë shumica e policëve ishin të nacionalitetit serb politikanë kroatë më vonë e përdorën këtë incident përreth si një bazë të mirë për “pastrim” të forcave të policisë në Kroaci.

Rreth 40 minuta para ndeshjes, pasi lojtarët tashmë ishin ngjitur në fushë për t’u ngrohur, situata u përshkallëzua. Mijëra tifozë edhe ashtu me tendenca të djathta nga BBB hynë me forcë në fushën e futbollit dhe vrapuan drejt pjesës jugore të tribunave prej ku “Delije” provokonin me sharje dhe me “zbukurime” simbolesh të panumërta nacionaliste serbe. Lojtarët e “Crvena Zvezda”-s, të udhëhequr nga kapiteni Dragan “Piksi” Stojkoviq ikën nga fusha dhe u strehuan në kabinën e tyre. Disa futbollistë nga “Dinamo” kishin mbetur ende në fushë. Zvonimir Boban, një lojtar kroat, u bë “hero”, kur iu hodh me shkelm një polici në stilin “Kung Fu” dhe pastaj me shpejtësi të rrufeshme iku prej aty. “Boban-e, Boban-e”, ishte jehona e publikut pas këtij akti të kroatit. E “e”-ja në fund të emrit në gjuhën serbokroate është thirrore e cila ka një mesazh. Për nacionalistët kroatë ky shkelm ishte një simbol i një kryengritjeje kundër regjimit të urryer në Beograd. Ironia e vogël e historisë: policisi i sulmuar nga Bobani ishte një kroat.
Për shumë futbollistëve dhe qytetarë ky 13 Maj ishte një fener. Me ditë të tëra, ngjarjet në stadiumin Maksimir ishin ngjarja kryesore në gazeta, bare, zyra dhe fabrika. Diferencim vështirë që bëhej. Për kroatët fajtorët ishin tifozët serbë, serbët bënin Blue Boys përgjegjës.

Në ngjarjet e datës 13 maj të vitit 1990 shihej vetëm një paralajmërim i ngjarjeve të ardhshme, preludin e luftës, siç edhe autori kroat Hrvoje Prnjak edhe vet anëtar i BBB tregon. Shkruan Prnjak: “13 Maji i vitit 1990 do të mbahet mend si kulmi i disa viteve të tensionit i cili u kthye një vit më vonë në luftë të mirëfilltë në formë të luftës”.

Dhe pokështu, në këtë luftë, luftën e vërtetë në fushbeteja, tifozët e klubeve ishin pjesmarrës në radhët e para të fronteve. Ata ishin ndër vullnetarët e parë që nënshkruan për “mbrojtjen” e vendit dhe popullit të tyre. Shpeshherë njeriu mund të shihte në vija fronti ushtarë të armatosur me simbole dhe emblema të klubeve të tyre futbollistike.
Përveç grupeve të tifozëve BBB dhe Torcida të Hajduk Split nga ana kroate, ishin Delije në anën serbe ata që njiheshin dhe diheshin si më të rrezikshmit. Lideri i Delije ishte udhëheqësi i trupave paramilitare dhe bosi i njohur mafioz Zeljko Raznatovic, i njohur si Arkan, i cili formoi nën-grupe të ndryshme të përkrahësve të Crvena Zvezda në një njësi ushtarake. Shumë prej Delije u bashkuan në fillim të luftës në “Tigrat e Arkanit” të cilët lanë namin në luftërat civile jugosllave (1991-1999). “Arkan”, i cili me profesion ishte një furraxhi qe bërë një prej kriminelëve dhe vrasësve më të njohur, u qëllua për vdekje në janar të vitit 2000 në një hotel luksoz në Beograd. Vrasësit e tij të vërtetë u dënuan me me 120 vjet burg, por rrethanat e arsyet pse ai u vra nuk janë zbuluar kurrë. Pavarësisht nga  trazimi që shkaktuan ngjarjet e datës 13 maj në vitin 1990, në fakt ato nuk do të duhej të ishin të habitshme. Sepse edhe më herët kohëve të fundit në Jugosllavi, shihej që tifozët dyndeshin në stadiume, jo vetëm për shkak të sportit.

 

Tribuna për propagandë

 

Më së voni në vitet 1980, kur armiqësitë politike dhe etnike gjithnjë e më shumë po shënonin rritje, sjellja e masave tashmë ishte orientuar gjithnjë e më shumë nga nacionalizmi. Grupe të mëdha të tifozëve pësuan metamorfoza me lëvizje etnike dhe nacionaliste. Atyre arenat u shërbenin si tribuna politike, vende propagande për qëllime politike dhe kombëtare. E gjithë kjo ishte tabu dhe nuk lejohet në fushat e tjera të jetës shoqërore nën socializëm, të kënduarit e këngëve kombëtare, të veshur me simbole nacionaliste, ka inkurajuar tifozët në dritë në arenat. komunikimi juaj simbolike është karakterizuar nga urrejtja intensive. rivalët sportive nuk janë konsideruar si të tilla, por si anëtarë të një grupi politik, kombëtar dhe fetar armiqësore.
Në Beograd sportistët kroatë fyheshin me shprehje të përafërta si “ustashë”, dmth. mbështetës të bashkëpunëtorëve fashistë kroatë në Luftën e Dytë Botërore, në Zagreb dhe Split jehonin britmat “Cigani!”, ” apo “Ubij Srbina”. Përndryshe kjo situatë nuk ka ndryshuar shumë nga ajo kohë edhe sot e kësaj dite.

Por për t’u kthyer tek ngjarjet në Maksimir: si pasojë e rrahjeve masive në vitin 1990 Federatat e Futbollit nga Kroacia, Sllovenia dhe Kosova morën vendimin të tërhiqen nga Liga Jugosllave. Në shenjë proteste kundër “sundimit serb” ata më s’donin të luanin kundër klubeve nga kjo Republikë. “Jugosllavia” në krye me Serbinë nuk është më vendi i tyre. Kapitullimi i shtetit multi-etnik në stadiumin e futbollit të Zagrebit ishte fillimi i fundit të Jugosllavisë. Çfarë ndodhi mëpas, e din e gjithë bota sot. Drama e madhe evropiane, në mes të euforisë pas rënies së Murit, pati shumë akte, shumë ulje dhe ngritje.
Paralelisht me dramën e fillimit të shpërbërjes jugosllave shihej pak optimizëm për një të ardhme të ndritshme dhe të qetë, paralelisht me imazhet e luftës që tronditën Evropën, njeriu u kënaqej vallëzimeve të popujve të liruar të Evropës Lindore nga Bashkimi Sovjetik. Në Evropë, besohej që horrori që kishte ndodhur në vitet 1941-1945, nuk guxonte të përsëritej. Kontinenti i vjetër thjesht nuk ishte i përgatitur për një terror të krahasueshëm në një shkallë më të vogël për një dekadë të tërë nga viti 1991 deri në vitin 1999 në Slloveni, Kroaci, Bosnjë e Hercegovinë dhe në Kosovë: varrezat masive, vrasjet e fëmijëve dhe të pleqve, gjenocidit në Srebrenicë, kolonat e refugjatëve dhe aeroplanë bombardues të cilët shkatërronin ura dhe shtëpi.

 

Shkatërrimi i një shteti
Para syve të botës ngjau shkatërrimi i një shteti multi-etnik në Evropë, një shteti, për të cilin në shikimin e politkës gjermane, franceze, britanike, amerikane dhe austriake kishte vetëm kujtime të mira. Qytetarët e këtyre vendeve kishin qenë si turistë në brigjet e bukura të detit, kishin admiruar atletët shtatëlartë të Jugosllavisë, liderët pranonin të takoheshin dhe bashkëpunonin me udhëheqësin autokrat Josip Broz Titon. Dhjetë vjet luftë shtazarake shkatërruan vendin për të cilin evropianët kishin kujtime të mira.
Pas përfundimit të luftës në Kosovë në vitin 1999, filluan të rishfaqen kombet e atij shteti të dikurshëm, si pjesë të shkëputura të një tërësie, pasi shoqëritë që kishin vuajtur masovikisht, vazhdonin të bartnin traumat e brendshme dhe të ardhmen e pasigurtë.

Tani, sidomos tani, në stadiumet e futbollit më s’ka nevojë aspak për kthimin në kujtimet e pakënaqësitë me resentimentet e Luftës së Dytë Botërore. Sepse masat në stadiume mund të referohen në konfliktet luftarake të dekadës së fundit të shekullit të kaluar.. Edhe pse fundi i luftërave i dha fund dhunës direkte ai shënoi vetëm fillimin e transformimit shoqëror dhe sidomos nacional e nacionalist.
Më 12 tetor 2005, ekipet kombëtare të Serbisë e Malit të Zi dhe Bosnje-Hercegovinës u ndeshën për t’u kualifikuar për Kupën e Botës në Gjermani në stadiumin e futbollit të “Crvena Zvezda” në Beograd në ndeshjen vendimtare. Lufta në Bosnje-Hercegovinë kishte përfunduar dhjetë vjet më parë. Dhe huliganët serbë bënë si në stadium ashtu edhe në rrugët e Beogradit reprizën e saj: luftë guerile kundër boshnjakëve. Njëmbëdhjetë njerëz u plagosën.
Me gjeste dhe fjalë ata kërcënonin viktimat e luftës në Bosnjë si vazhdim të krimeve të para një dekade. Si kulminacion i këtyre provokimeve nga huliganët serbë ishte flamurin i madh me mesazhin: “Thika, Tela me gjemba, Srebrenicë”! Një fyerje e vetëdijshme, një fyerje e thellë për viktimat e masakrës më të madhe të luftërave jugosllave nga viti 1995.
Bazuar në ngjarjet në futboll, njeriu mund të mbledh të dhënat si një një sizmograf, për historinë e kaluar të një çerek shekulli në ish-Jugosllavi bashkë me shpërbërjen e shtetit dhe të shoqërisë duke rikonstruktuar atë.

Ashtu siç ngjau edhe një vit e gjysmë më parë, më 10 tetor të vitit 2014 në Beograd. Kur në ndeshjen kualifikuese për Kampionatin Evropian në mes të Serbisë dhe Shqipërisë në Beograd erdhi tek rrahja masive mes lojtarëve të të dy kombëtareve. Arbitri britanik fërshëlleu pak para përfundimit të pjesës së saj të parë – duke e përmbyllur atë para kohe. Kjo sepse në minutën e 42 një Dron me një një flamur që mbante skicën e Shqipërisë së madhe fluturoi mbi fushën e futbollit.

Sipas mediave serbe, përgjegjës për dronin e lëshuar në qiellin serb s’ishte askush përgjegjës pos vëllaut të Kryeministrit të Qeverisë shqiptare, Edi Rama, i cili njihet më shumë si një pajtues. Por mediat serbe insistonin që vëllai i tij nga tribunat VIP kishte lansuar Dronin. Lojtari serb i SC Freiburg Stefan Mitroviq arriti ta kap flamurin që drejtohej nga dikush me një makinë të vogël fluturuese. Dhe kjo i shokoi lojtarët shqiptarë të cilët ia kapën flamurin. Në ato çaste tifozë të zemëruar serbë sulmuan nga tribunat lojtarët shqiptarë në fushë dhe pas një rrahjeje masive ata u tërhoqën në kabinat e tyre të zhveshjes. Pas një ore pushimi, futbollistët serb shkurtimisht u dukën përsëri në lëndinë për t’u dhënë lamtumirën tifozëve të tyre të çartur.
Mediat nga Serbia raportonin se lojtarët shqiptarë refuzonin të vazhdojnë ndeshjen. Ata kishin kërkuar si kusht që të gjithë, kryesisht spektatorë serbë të Beogradit të lënë stadiumin. Sepse, me rekomandim të UEFA-s dhe sipas udhëzimit të Federatës së Futbollit Shqiptar tifozë shqiptarë nuk kishin udhëtuar fare për ndeshjen në fjalë. Si “kundërshpërblim” rekomandimi parashikonte që as tifozë serbë të mos udhëtonin në ndeshjen e Serbisë kundër Shqipërisë në stadiumin e kësaj të fundit. Kjo marrëveshje ishte arritur me pajtimin e Federatave të të dy vendeve.

Kjo sepse arrëdhëniet mes dy vendeve janë të ngarkuara politikisht. Kosova, me popullsinë e saj me shumicë absolute shqiptare i përkiste një kohë të gjatë ish-Jugosllavisë dhe më vonë edhe Serbisë deri para vitit 1999, kur fundi i luftërave të dizintegrimit çoi në pavarësinë e mëvonshme të rajonit. Trazirat në Arenën e Beogradit në Tetor të vitit 2014 e rrezikuan vizitën e planifikuar të kryeministrit shqiptar Edi Rama në Serbi. Si kreu i parë shqiptar i qeverisë ai duhej të udhëtonte për në Beograd më 22 tetor të vitit 2014. Pa telefonatat e Angela Merkel për Edi Ramën në Tiranë dhe me kryeministrin Aleksandar Vuçiq në Serbi zor që do të vinte deri tek ajo vizitë!

 

Hero apo dështakë
A e jemi bërë më të mençur në vitin 2016? Nuk jam i sigurt. Ende përsëritet historia dhe historitë, të pasqyruara edhe në sport. Kur mjafton që në një stadium sportiv, siç ishte rasti në ish Jugosllavi kur ndezi një luftë, ndoshta jemi edhe në gjendje të konstatojmë më mirë se në cilat arte sportive dhe fusha të futbollit do të mjaftojë që një shkëndijë e vogël, apo edhe fusha trajnimi mund të nisin probleme të tjera.

Apo ndoshta në mënyrë të përgjithshe shikojmë vetëm nga sportet të cilat i njohim dhe jemi rritur me to si pasion?  “Venice Flying Services – Huffman Aviation”, kështu quhet shkolla e fluturimit në të cilën, sipas pilotit mësues të “pilotëve mesatarisht të talentuar” Mohammed Atta dhe Marwan Al-Shehhi, 33 dhe 23 vjeç,  pikërisht atyre pilotëve pra që për qëllime krejt tjera kishin ushtruar për të praktikuar sulmin e 9/11. Sulmin pra që nga një fushë trajnimi duhej të godiste  mbi mënyrën e jetesës, lirisë dhe sigurisë së civilizimit të hemisferës perëndimore. Kjo ishte një deklaratë lufte, dhe pasojat e përshkallëzimit të atij sulmi jemi duke i jetuar edhe sot e kësaj dite.

Jo. Nuk do të ishte ishte e drejtë dhe fair që sportin dhe sidomos të preferuanin tim, futbollin, ta stigmatizojmë si sport turbullues. Shpirti i ekipit, gëzimi i lëvizjes, fantazia e topit kanë aq shumë të mira në këtë sport, madje apo sidomos për shkak të frymës garuese Por sporti është edhe një sizmograf i shoqërisë, i cili nxjerr në dritë të gjitha atributet nga ambicia, rivaliteti, mashtrimi, urrejtja, nacionalizmi, fanatizmi dhe megalomania e çmenduria. Bile mundet ato edhe t’i përkrahë.

Është e habitshme se me çfarë lehtësie bashkëkohësit i vulosin apo fundosin atletët e tyre  në “hero” apo “dështakë” të kombeve të tyre. Ashtu si në Luftën e Ftohtë, ata përdoren si një tregues i madhësisë së vendeve të tyre. Paralelisht me këtë fenomen vihet re se si nacionalizmat joracionalë dhe të rrezikshëm bashkë me fetarët fanatikë forcohen, kur shohim kolonat e refugjatëve në qerret e tyre, në kufijtë mbi hekurudha apo rrugë, si rezultat i luftërave dhe tragjedive njerëzore. Dhe sa herë që mendoj për refugjatët, mendoj për shokun tim të shkollës në Kosovë, Ismetin. Ismetin, me të cilin aq shpesh kisha luajtur futboll në fëmijërinë time.

E quanim “Žungul”. Sepse ai dukej legjenda jugosllave nga klubi Hajduk në fund të viteve 1970. Ismeti ishte pothuajse i klonuari i futbollistit në fjalë. Ishte ajo kohë të cilën nëse do ta zëvendësonim me të sotmen atëherë njeriu do të mund të thoshte që ka një mik i cili i ngjet një Christiano Ronaldo apo Leo Messi. Ismet ishte një talent i jashtëzakonshëm sporti, por problemi i tij ishte që ai kishte lindur në vendin e gabuar dhe fëmijëria e tij ishte në kohë të gabuar. I lindur në vitin 1970, ai kaloi nëpër të gjitha fazat e jetës sonë kur jeta jonë kishte vetëm ëndërra për sport dhe realitet krejt tjetër: politikë e kohë lufte.

Kurrë nuk do ta harroj takimin e parë me Ismetin në Gjermani. Ishte në vitin 1996, kur jeta ime u kthye në një përditshmëri mes në një konvikti studentësh në Stuttgart dhe dilemës nëse doja të isha shkencëtari apo shkrimtari. Një nga këto ditë befas pashë Ismetin në Koenigstrasse. Punonte aty: si luleshitës! Talenti i madh i fëmijërisë dhe rinisë sonë tani ishte luleshitës në Stuttgart të Gjermanisë. Ne ishim të dy të habitur plotësisht. Futbolli ëndrrat tashmë ishin përtej realitetit tonë. Kudo në Ballkan dhe në Evropë, shqiptarët ishin refugjatë. Më e rëndësishmja ishte të shpëtoje disi. Edhe Ismeti kishte gjetur punë refugjat dhe kjo ishte formula për lumturi. Në pyetjen time nëse ishte përpjekur të luante dikund, për shembull, për VfB Stuttgart, ai u përgjigj shpejt: “Tani është tepër vonë për çdo gjë.”

Edhe pse ai ishte vetëm 26 vjeç. Sot, 20 vjet më vonë, më vjen keq pyetjen time.

Ismetin e kam parë dhe takuar edhe disa muaj  duke i shitur lulet e tij. Mëpas u zhduk dhe s’e kam parë kurrë më. Ndoshta në ndërkohë është bërë baba.  Ndoshta, ka gjetur një punë tjetër dhe tani kujdeset për fëmijët e tij, të cilët po ndoshta janë duke luajtur futboll.

Edhe ashtu mijëra ish-refugjatë nga ish-Jugosllavia në të gjithë Evropën ishin dhe janë atletë: nga Skandinavia në Gjermani, Austri dhe Zvicër. Tani  edhe me gjeneratën e dytë dhe të tretën së shpejti.

Fëmijët me prindër e origjinë shqiptare, kroate, sllovene, serbe luajnë në Gjermani apo Francë. Disa, prindërit e të cilëve jetojnë në Perëndim, tani janë duke luajtur në ish-atdhetë prindërve të tyre, ku ata vetëm kanë kaluar pushimet atje dhe dijnë vetëm gjuhën e prindërve.
E di që tingëllon e çuditshme por shumë shqiptarë janë krenarë për kampionin e tyre botëror në Brazil, Shkodran Mustafin, edhepse ai atje kishte veshur trikonë me ngjyrë zi kuq e ari.  Kur Shkodran Mustafi vizitoi Kosovën para një viti u prit nga Presidentja, Kryeministri dhe Ministri i Sportit dhe përshëndet nga qindra tifozë. Në Zvicër, skuadra përbëhet nga shqiptarë nga Kosova apo Maqedonia. Në Kampionatin Evropian në Francë shqiptarët luajtën kundër njëri-tjetrit. Njëra palë si pjesë e ekipit të Shqipërisë – tjetra pjesë e shqiptarëve si zviceranë. Një baba vendosi për dy djemtë e tij: Taulant dhe Granit Xhaka. Me presionin e opinioneve ai vendosi që njërin djalë ta angazhojë për Shqipërinë dhe tjetrin për Zvicrën.
Ndoshta ironia më e madhe e kësaj historie është ajo që me sportin është abuzuar dhe atë e kanë shëmtuar sidomos nacionalistët. Por sporti në mërgim sërish shërben për një bashkim impresiv. Në diasporë, në rrethrrotullim e  në fluturim, ngjet një përzierje e re e emocioneve të cilat mund të lindin: ne jemi të lumtur tek të tjerët por edhe për veten tonë, dhe para së gjithash jemi tek vetja jonë. Vendi më i mirë për të ardhmen e sportit!

 

error-no-file-object-cs-1666

1 Korrik

Ditar, , ,

Sport is also war

The whole of Yugoslavia was once proud of Slovenia’s skiers, Croatia’s basketball players, Bosnia’s handball legends, Serbia’s footballers, Montenegro’s water polo players and Kosovo’s world-class boxers. In sports halls and football stadiums, for many years sport provided a gauge for measuring of the mood of the nation. But in the 1990s this was suddenly a thing of the past. The gauge was broken.

By Beqë Cufaj

26 years on, I don’t remember exactly where I was on 13 May 1990. What I do know is that I was a student during that spring and I was feeling very excited about starting a new chapter of my life in a new world that was filled with joy, but also with sadness, and the fear that the political situation in Kosovo and Yugoslavia as a whole had fundamentally and ominously changed.

By the end of the Second World War, Kosovo had not only suffered the worst destruction but was also the least developed region in the new state of Yugoslavia. The latter was made up of six republics: Serbia, Montenegro, Croatia, Bosnia, Macedonia and Slovenia, and the two autonomous provinces of Kosovo and Vojvodina. It was home to 22 million people, with Albanians being the largest minority. Numbering around 3 million, they lived in Kosovo in southern Serbia and also in parts of Macedonia and Montenegro.

The Albanians differed from their neighbours and fellow citizens in that they did not speak a Slavic language. So whereas Slovenians had few problems understanding Macedonians, and the difference between the Croat and Serb languages is similar to the difference between the German spoken by Bavarians and Berliners, the Albanians in the socialist state of Yugoslavia did not feel that they were automatically integrated into the new multi-ethnic state. Quite the opposite, in fact. The Albanians had the country’s highest illiteracy rate – 97% of this mostly rural population could neither read nor write – and had a fundamentally hostile attitude towards the Slavs, a feeling that was reciprocated. Many Albanians had converted to Islam during the centuries of Ottoman rule in order to preserve their national identity and language. This all meant that the circumstances were hardly ideal for a peaceful coexistence with the Slavs.

On top of this, almost half of all Albanians were living outside Albania. The king collaborated with Mussolini’s fascists and the German forces during the Second World War. When the war ended, he was forced out and the country joined the ranks of communist states.

A history of separation

The history of separation began, and its effects were felt not only by Albanians and their neighbours, but by the whole of Europe eight years ago, when the world’s newest state, Kosovo, announced its independence.

The Albanians in former Yugoslavia were largely uneducated and lived in a very patriarchal society. Some were Muslims, some were Catholics, and their rituals were very different from those of their Slavic, Orthodox neighbours. Yugoslavia’s communists, with Marshal Tito at their head, diagnosed their malaise as illiteracy, a problem that had to be tackled with the utmost urgency. A campaign was launched to ‘educate the Albanians’, motivated by communist ideologies and a dangerous upsurge of nationalism and separatism. Hundreds and then thousands of Albanians were admitted to colleges and universities in the former Yugoslavia. From Ljubljana to Zagreb, Sarajevo and particularly Belgrade, skilled workers were trained with a view to returning them to the Kosovan capital of Pristina once they had qualified as teachers, doctors, army officers, writers, or sports trainers, so that they could pass on their education to the masses. This was a sign of their strong interest in accepting coexistence with the Slavs as long as they were accorded certain rights. They were awaited by a communist government that was aiming to build a country and integrate them into its multi-ethnic body.

Educating ethnic Albanians at top universities led to something that few people ever expected in the wake of the Second World War. In the early 1970s a university was established in Pristina, which offered a range of basic subjects and opened its doors to thousands of Albanian students. Now they no longer had to travel to other parts of the country in order to get an education. But this all came to an end when Slobodan Milosevic withdrew the province’s autonomy.

After my military service in the Yugoslavian army – at the time the fourth largest in Europe – I returned to Kosovo and my hometown of Pristina, where suddenly everything had changed. The new Serbian president Slobodan Milosevic had revoked Kosovo’s autonomy. Other republics such as Slovenia, Croatia, Bosnia and Herzegovina, Montenegro and Macedonia had introduced new multi-party systems without any undue upheaval. In each federal state, communists turned into socialists or social democrats, and the remaining parties consisted of groups with strong nationalistic tendencies who added the suffix ‘democratic’. In other words, they were preparing for the dissolution of Yugoslavia and the independence of the republics. It all began with the expansionism of Belgrade and the leader of the Serbian communists, Slobodan Milosevic. Unlike the others, they had discovered a simple formula with a terrible resonance – the combination of nationalism and socialism.

Traumatised and shocked, Albanians soon found themselves being barred from state institutions, universities, bureaucracy, the health system, schools and sports arenas. Huge battles broke out about the ‘national’ and ‘ethnic’ supremacy of the three largest groups, the Serbs, Croats and Slovenians. Multi-ethnic Yugoslavia was made up of eight federal republics that were presented to the world as one nation in every area, from sport to foreign policy.

Libertarian autocracy

The fact that this succeeded was down to the libertarian autocrat Josip Broz Tito. He held together this model of socialism for 40 years, albeit with an iron fist, and at the same time achieved the impressive feat of keeping his distance from the Soviets and the Chinese. He invented the concept of communal and industrial ‘self-management’, which combined an external touch of socialism with an internal hint of capitalism and provided the formula for the ‘third way’. In this way it drew certain elements from America and others from the Soviet Union. Until the 1980s this policy meant that Yugoslavia had a stronger economy than countries like Greece and Portugal.

But by 1990 the country had left behind the paradise of the Tito era, the Cold War was over, and the strong economic ties that Yugoslavia had built with competitors in both East and West were now crumbling. Economic difficulties led to competition for resources, and to envy and petty jealousies between the main groups. The tremors could now be felt throughout the multi-ethnic state. Socialists were transformed into ‘Serbs’ with a dash of ‘socialist’ and a big dose of ‘national’.

The Croats and Slovenians experienced similar changes. In Serbia the communist apparatchik Milosevic gained broad support. He was seen as the right man to lead the whole nation in the name of Serbia. With terrible speed he used his powers to instigate something that no one believed possible: new wars. Fratricidal, civil wars in their own country.

After the fall of the Iron Curtain, this happened in many other countries of former Eastern Europe. In Washington, London, Paris and Bonn it was assumed that nonaligned Yugoslavia would find the transition much easier than other countries in Eastern Europe. This proved to be a bitter mistake, and a naive one.

What was known as the great Yugoslavian nation began to devour itself from the inside. And this was clearly reflected in and around sport. The whole of Yugoslavia was once proud of Slovenia’s skiers, Croatia’s basketball players, Bosnia’s handball legends, Serbia’s footballers, Montenegro’s water polo players and Kosovo’s world-class boxers. But now it was clear that Slovenians played for Slovenia, and Serbs played football for Serbia – not for Yugoslavia. Until the end of the 1980s, sporting champions all proudly and visibly bore the flag of Yugoslavia. They were hailed as heroes in their own republics and were respected athletes throughout the country. But all this gradually stopped when nationalism began to spread its tentacles.

A mini global power

From 1945 to 1990 Yugoslavia’s athletes were world-famous, a kind of mini global power at international sporting competitions. Sport was an intrinsic element of the lives of all young people. In the country’s interior, it was an essential part of everyday life, and weekends were all about football. There had long been a National Football League that included teams from different parts of the country – but now old rivalries and enmities were once again rearing their ugly heads. Sport made it very obvious that old animosities between Croats and Serbs or Albanians and Serbs were intensifying.

These enmities were leftovers from the First and Second World Wars. Tito’s regime swept unresolved conflicts and unsolved crimes under the carpet for the sake of maintaining social harmony, but after his death they returned to the people of former Yugoslavia, and now they were no longer shrouded in the ideology of fraternity and unity (Bratsvo i Jedinstvo). In sports halls and football stadiums, for many years sport had provided a gauge for measuring the mood of the nation. But now this was a thing of the past. The gauge was broken.

While Poles, Czechs, Slovaks, Bulgarians, Romanians and other nations were finding ways of setting up multi-party systems in a relatively peaceful manner, a new wind was sweeping through Yugoslavia’s new parties – and it was to turn into a hurricane. This was becoming clearer with every day that passed. We could read it in the political reports in the newspapers, and in the evenings we watched it on TV in our living rooms – the emotional and national fracturing of the Yugoslavian state had become normalised madness. Sports arenas became the place to unleash political frustrations and ambitions, and the former communist cadres took full advantage of this. Just like in the Cold War, these dramatic conflicts began with signs and moods – until the point where everything got out of hand and the real battle, the hot war, began.

It all started in a stadium

Unbelievably, the battle began on 13 May 1990 in a football stadium. But first let’s remember the events of exactly 10 years earlier. On 4 May 1980, just after 3pm, it was announced that Josip Broz Tito had passed away. In the Croatian coastal town of Split, the 22 footballers of opposing teams hugged each other, sat on the pitch and cried. The match was between Croatia’s famous Hajduk team and Serbia’s historic Crvena Zvezda club, Red Star Belgrade.

Ten years later, on 13 May 1990, a match was being played in Zagreb, the Croatian capital, between two great rivals: Serbia’s Red Star and Croatia’s Dinamo Zagreb. The game escalated and went down in history as one of the events that marked and symbolized the beginning of the end for Tito’s Yugoslavia. Serbian and Croatian fans went on a rampage, leaving 79 police officers and 59 spectators injured. It was a miracle that no one died among the dozens of people who were injured, some critically.

The game was supposed to be played in the Maksimir stadium on that Sunday afternoon. But it never happened. Before the match started the BBB (Bad Blue Boys) fans of Dinamo and the Delije (Heroes) fans of Zvezda began fighting. The police were outnumbered and totally unprepared. They intervened but either could not (the Serbian version) or did not want (the Croatian version) to separate the fans. Instead they were drawn into the fighting. As the police officers were mainly Serbs, Croatian politicians used the events surrounding this match as an excuse for carrying out ethnic ‘cleansings’ within the police force.

The situation escalated 40 minutes before the game, when the players were warming up on the pitch. Thousands of right-wing BBB fans stormed the pitch and ran towards the south stand, which was already full of Delije fans and adorned with Serbian symbols. The Red Star players, led by captain Dragan ‘Piksi’ Stojkovic, fled back to their changing room. A few Dinamo players stayed on the pitch. Zvonimir Boban, a Croatian player, became something of a hero when he kung-fu kicked a policeman and then made himself scarce. The crowd roared ‘Boban-e, Bobane!’ – the ‘e’ at the end of his name is the vocative case in Serbo-Croat. For Croatian nationalists this kick became a symbol of their resistance to the hated Belgrade regime. A little irony of history is that the police officer attacked by Boban was a Croat.

For many footballers and citizens, the 13th of May was the spark that lit the flame. For days afterwards, the events in the Maksimir stadium dominated the conversation in newspapers, pubs, offices and factories. Opinions were starkly divided – the Croats laid all the blame on the Serbian fans, while the Serbs claimed the Bad Blue Boys were solely responsible. And above all they saw the events of 13 May 1990 not only as the harbinger of what was to follow, but actually as the start of the war.

This view was echoed by Croatian author Hrvoje Prnjak, also an active member of the BBB, when he wrote: ’13 May 1990 stays in our memories as the culmination of many years of tension, which just one year later triggered the real war.’ In the real, hot war that followed, football fans could be found on the front line. They were some of the first volunteers who signed up to ‘defend’ their country and their people. And they often headed for the front armed with the flags and symbols of their clubs.

Along with the BBB fan group and Torcida from Hajduk Split on the Croatian side, they were predominantly from Delije on the Serbian side. The leader of the Delije fans was Zeljko Raznatovic, who later became the irregular soldier and notorious Mafia boss known as Arkan. He gathered Red Star’s various fan groups into one unit. When war broke out, many of the Delije fans joined ‘Arkan’s Tigers’, who spread fear during the Yugoslavian civil war of 1991-1995. Arkan, a pastry chef turned career criminal and murderer, was assassinated at a luxury hotel in Belgrade in January 2000. His assassins were sentenced to a total of 120 years in prison, but the background to this killing has never been fully explained.

Despite the furore unleashed by the events of 13 May 1990, they were not really a surprise. In Yugoslavia, it was clear that football fans were not just interested in the game when they flocked to the stadiums. In the late 1980s, when political and ethnic animosities were escalating, the behaviour of many dyed-in-the-wool fans became increasingly nationalistic and whole groups of fans turned into ethnic nationalist movements. The stadiums became their political stage, a place for proclaiming their political and nationalistic propaganda.

Everything that was taboo and forbidden in other areas of society, such as singing national anthems and wearing nationalist symbols, was openly flaunted by fans in the sports arenas. This symbolic communication was characterised by a deep hatred. Sporting rivals were now considered to be members of a hostile political, national and religious group.

In Belgrade, Croatian athletes were mocked with crude banners calling them ‘Ustashas’, Croatian fascist collaborators during the Second World War; and in Zagreb and Split Serbian fans were bombarded with insults such as ‘Cigani!’ (gypsies) or ‘Ubij Srbina!’ (Kill the Serbs). And today, little has changed.

In the wake of the mass riots of May 1990 football clubs from Croatia, Slovenia and Kosovo immediately withdrew from the national leagues. They said this was in protest against ‘Serbian rule’. ‘Yugoslavia’ with Serbia at its head was no longer a country. The capitulation of the multi-ethnic state in the Zagreb football stadium marked the beginning of the end for Yugoslavia. The whole world knows what happened next. This huge European drama in the midst of the euphoria triggered by the fall of the Berlin Wall had many acts and many ups and downs.

The dramatic collapse of Yugoslavia was accompanied by a sense of optimism as people looked forward to a bright and peaceful future. And the images of war that shocked Europe were accompanied by dancing Eastern Europeans as they celebrated their liberation from the Soviet Union. In Europe people thought that the horrors of 1941 and 1945 could never be repeated. This meant that they were totally unprepared for the smaller-scale but comparable horrors that dominated the 1990s in Slovenia, Croatia, Bosnia and Herzegovina and Kosovo, involving mass graves, the murder of children and old people, the genocide at Srebrenica, hordes of refugees and aeroplanes bombing bridges and houses.

The destruction of a multi-ethnic state in Europe happened in plain sight – in a country that triggered happy memories for many people in Germany, France, Britain, the USA and Austria. They had visited its beautiful coast as tourists, admired Yugoslavia’s top athletes, and heads of government had welcomed the country’s autocratic father, Josip Broz Tito. 10 years of brutal war destroyed a country that Europeans felt they knew.

After the end of the war in Kosovo in 1999, new nations emerged as components detached from the former whole. They were societies that had been through terrible suffering, that were inwardly traumatised and now facing an uncertain future.

And now, after all this, the fans in the stadiums no longer have to draw on resentments from the Second World War when they want to insult their neighbours. Now they can look to more recent conflicts. The end of the wars that broke up the country marked the end of direct violence, but also marked the beginning of a deep-rooted social transition with a very nationalistic flavour.

‘Knife, Wire, Srebrenica’

On 12 October 2005 the teams from Serbia-Montenegro and Bosnia-Herzegovina met at the Red Star stadium in Belgrade to contest a key qualifying match for the World Cup in Germany. The war in Bosnia-Herzegovina had been over for 10 years. But Serbian hooligans replayed it in the stadium and on the streets of Belgrade in a mini war against the Bosnian fans. 11 people were injured. With gestures and words they threatened the victims of the Bosnian war with a continuation of the brutality. It culminated with Serbian hooligans rolling out a huge banner with the words ‘Knife, Wire, Srebrenica’, a deliberate insult to the victims of the worst massacre of the Yugoslavian war in 1995.

As if using data from a seismograph, the events in football allow the last 25 years of the former Yugoslavia’s history to be reconstructed, including the collapse of its government and society.

The same applies to the events of 10 October 2014 in Belgrade. During a qualifier for the European Championships in Belgrade, Serbian and Albanian players began brawling. The British referee abandoned the game just before half-time. In the 42nd minute a drone flew over the stadium carrying a flag depicting the outline of a – fictitious – Greater Albania. According to the Serbian media, the man behind it was the brother of Albanian Prime Minister Edi Rama, who himself is in favour of reconciliation. His brother set off the drone from the VIP box.

Serbian player Stefan Mitrovic, who plays for the German team SC Freiburg, ripped the flag from the drone as Albanian players piled into him. Angry Serbian fans stormed the pitch and attacked the Albanian players, who tried to flee to the changing room. After an hour’s break the Serbian footballers returned to the pitch to say goodbye to their fans. Reports in the Serbian media claimed that the Albanian players had refused to continue with the match. Their condition was that all the – mainly Belgrade – fans should leave the stadium.

According to the Albanian Football Association, UEFA had recommended that no Albanian fans should travel to the game. In return, the following year no Serbian fans were to travel to the game in Tirana. Apparently the national associations had agreed to this.

Relations between the two nations are still strained. With its large Albanian population, Kosovo was part of the former Yugoslavia for many years. It then became part of Serbia, before the final war in 1999 later led to the territory declaring its independence. The riots in the Belgrade stadium in October 2014 initially threatened the planned visit of Albanian Prime Minister Edi Rama to Serbia. On 22 October 2014, he was to be the first Albanian head of government to travel to Belgrade. The visit would have fallen through if it had not been for the calls made by Angela Merkel to Edi Rama in Tirana and Prime Minister Aleksandar Vucic in Serbia.

Now that we are in 2016, have we learned anything? I’m not sure. History repeats itself, and this is also reflected in sport. The fact that the sparks flew in a stadium in the former Yugoslavia and ignited a war perhaps means we are now better able to identify the sports arenas, football grounds and training camps where trouble could be brewing today.

Perhaps we now pay a little more attention to sportsmen and women who are a little too passionate? Venice Flying Services – Huffman Aviation was the name of the flying school attended by Mohammed Atta (33) and Marwan Al-Shehhi (23), who were ‘average pilots’ according to their instructor. Here they practised their attacks for ‘sporting’ purposes and later became notorious on 9/11 when they attacked Western lifestyles, security and freedoms. It was a declaration of war that has since escalated to bring us the consequences we see today.

No, it would not be right or fair to brand sport – and certainly not my favourite sport, football – as a troublemaker. Team spirit, fairness, the joy of movement – sport has so many benefits, including fair competition. But it also acts as a seismograph for society. It uncovers and can even promote ambition, rivalry, deceit, hatred, nationalism, fanaticism and megalomania.

It is striking how nowadays people brand athletes as their countries’ ‘heroes’ or as ‘losers’. Just like in the Cold War, they seem to be used as a measure of a country’s standing. In parallel with this phenomenon, we observe the growth of irrational and dangerous nationalist tendencies and religious fanaticism. We see floods of refugees trailing across fields, at borders, on railway lines and streets, all as a result of this painful trend.

Whenever I think about refugees it reminds me of my schoolfriend in Kosovo, Ismet. Ismet and I were always playing football. We called him ‘Žungul’ because he was the spitting image of the Yugoslavian legend from Hadjuk in the late 1970s. Nowadays it would be like having a friend who looked like Cristiano Ronaldo. Ismet was a huge sporting talent, but his problem was that he was born in the wrong place at the wrong time. Born in 1970, he could have been one of the greats of our generation if world events had not so destructively thrown our lives into disarray.

I’ll never forget the first time I was reunited with Ismet in Germany. It was in 1996, when my daily life revolved around my student residence in Stuttgart and whether I should become an academic or a writer. One day I suddenly saw Ismet walking down Königstraße. He was working as a florist! This huge talent from our childhood was now a florist in Stuttgart, in Germany. I was utterly astonished. We were no longer concerned with football and our youthful dreams. There were refugees everywhere in the Balkans and all over Europe. We no longer had to risk life and limb, and Ismet had had a stroke of luck by finding himself a job as a refugee. When I asked him whether he had tried to introduce himself to a club such as VFB Stuttgart, he responded in a flash: ‘It’s too late for all that’ – despite the fact that he was only 26 years old. Today, 20 years later, I regret asking that question.

For a few months I saw Ismet selling his flowers, then he disappeared. He probably became a father, found another job and brought up his children – perhaps they are now playing football somewhere. Thousands of former refugees from the former Yugoslavia who scattered across Europe turned to professional sport, from Scandinavia to Germany, Austria to Switzerland, and now they are in their second and soon third generation. Children whose parents came from Serbia, Croatia, Slovenia and Albania are now playing football for Germany and France. Some of those whose parents live in the West have returned to play in their former homes, where they now have to learn about the country and its language.

It may sound crazy, but many Albanians were proud to share the Brazilian World Cup glory of Shkodran Mustafi when he played in defence for the German team in 2014. When he visited Kosovo he was welcomed by the president, prime minister, minister for sport and thousands of fans. In Switzerland half of the national team is made up of Albanians from Kosovo and Macedonia. At the European Championships in France the Albanian team will be playing against Albanians – some of whom are now Swiss. The father of two players from Kosovo, Taulant and Granit Xhaka, was pressured by the Swiss and Albanian public to decide which team his sons should play for. So now Granit will be playing for Switzerland and Taulant for Albania. May the best man win! Fairness and talent should be the victors.

Perhaps the biggest irony in this story of how sport has been abused and misused by nationalists is how sport once again finds itself in exile. In the diaspora, a new mixture of emotions can arise thanks to the experiences of flight. We are happy to be with others but also happy to be ourselves, we can be with others yet also be on our own. This would make a good platform for the future of sport.

A Global Game – Sport, Culture, Development and Foreign Policy / EUNIC, … (Hg.). Göttingen: Steidl, 2016. (Kulturreport, EUNIC-Jahrbuch)

Beqë Cufaj, born 1970, is a Kosovo Albanian writer who lives with his family in Stuttgart. He studied languages and literature in Pristina and today writes for a number of newspapers in the Balkans and Western Europe, including the Frankfurter Allgemeine Zeitung, the Neue Zürcher Zeitung and Courrier International. He has published several volumes of essays and prose. In 2000 he published Kosova – Rückkehr in ein verwüstetes Land (pub. Zsolnay). This was followed in 2005 by his novel Der Glanz der Fremde. His most recent novel entitled projekt@party is published by Secession Verlag.

Beqë Cufaj © photo: privat

A Global Game – Episode 1

Dave Eggers: “Sport for communists”

A Global Game – Episode 2

Serhij Zhadan: “Ukraine goes into extra time”

A Global Game – Episode 3

Anders Ravn Sørensen: “Swede of the year”

A Global Game – Episode 4

Umberto Eco: “Sport is man, sport is society”