Rrugë shkrimtarësh, rrugë hajdutësh!

“E sheh atë pompën e benzinës aty lart mbi semaforin në udhëkryq? Aty, pikërisht aty, është ai vendi. Të kam treguar. Sa e tmerrshme ishte. Të sulmosh një grua! Në buzë të mbrëmjes. Në mes të Berlinit! Në rregull. E pranoj. Një sulm në kuptimin e plotë të fjalës nuk ishte por një sprovë për vjedhje. Dhe kjo është edhe më keq. Besoma… Unë shkoj të paguaj benzinin tek sporteli dhe kur kthehem çfarë të shoh? Tre të rinjë rusë të cilët flisnin gjermanisht mes vedi. Futem brenda në veturë dhe vërej që nuk janë çelësat e makinës në vendin ku i kisha lënë. Kthehem edhe njëherë tek sporteli ku kisha bërë pagesën dhe e pyes punëtorin e pompës në mos kam harruar diçka. “Jo, jo…”, më përgjigjet ky si i përgjumur. Pastaj kthehem tek makina dhe drejtohem nga rusët e rinjë dhe i pyes në mos kanë parë dikund këtu pari çelësa makinash… “Jo nuk kemi parë ne asgjë… Pse na drejtoheni neve!”, më thotë më i gjati prej tyre me një gjermanishte e cila nga avioni vërehet që ka akcent të fortë rus. Nuk di çfarë të bëj. Nxjerri nga xhepi celularin dhe thërras shërbimin për rregullimin e makinave. Rusët u zhdukën. Pas gjysmë ore erdhën ata të ADAC-së dhe ma sollën makinën para derës së shtëpisë. Ma ndërruan çelësin dhe ikën duke më përshëndetur.

Tash e tutje kam vendosur që më të mos bëj rrugë të shkurtëra, sidomos nëpër Berlin, me makinën time. Më mirë taksi ose tramvaj.

Të mërzita me historira rusësh? E di, e di. Nuk kam nevojë të të pyes. E ndiej këtë gjë.

Por meqë jemi tek rusët dhe ende në rrugën time të madhe. A të kam treguar ndonjëherë për Moztzstarße-n? Besoj që jo. Shpresoj ke dëshirë të ecim pak. Disa qindra metra. Dyqind apo treqind. Më tepër nuk e besoj të jenë. Edhe nëse bie shi nuk prish punë. Mund të thajmë flokët tek unë në apartament.

Tashti të ecim. Shikoje atë librarinë aty. Është nga më të njohurat në “Schoeneberg” (Bregu i bukur). Dy pronarët, Klausin dhe Johannan i njoh qe sa vite. Para ca javësh isha për të porositur një libër të vjetër. Dhe ashtu shkarazi i pyes, e dini ju se kush ka banuar për disa vite me radhë aty ku është tashti Kopshti i fëmijëve? Jo më përgjigjen ata. Si, si nuk e dini që Vladimir Nabokovi ka jetuar për disa vite të ekzilit pikërisht në atë shtëpi në të cilën Nabokovi kishte shkruar tregimet dhe esetë e tij të ekzilit? Të dy, Klausi dhe Johanna ishin më tepër se të entuziazmuar. U morëm vesh që njëherë të ulemi dhe të mendojmë si ta bëjmë një lexim apo diskutim për Nabokovin në librarinë e tyre. Unë e kam ndërmend t’ju propozoj që librarinë e tyre ta emërojnë “Nabokov”! Ndoshta edhe pajtohen. Ku di unë. Ta shohim.

Tashi jemi vetëm 200 metra larg nga Nabokovi. Shikoje këtë pllakë përkujtimore. E njeh këtë poete? Besoj të kemi folur ndonjëherë. Është Else Lasker-Schüler. Nga më të dashurat e mia. Edhe sot e kësaj dita nuk do ta harroj çastin kur qesh vendosur në apartamentin tim dhe pronari më tha që do ta kem fqinje shtëpinë në të cilën Else Lasker-Schüler kishte banuar. A të kujtohen ato vargjet e saj të famshme “Kur bota ende ishte e re/dhe Zoti baba i ri!”… Oh ta them që siç më dridhet zëri ashtu e ndiej edhe trupin sa herë që jam para kësaj pllake përkujtimore…

Të ikim prej këtu sepse nuk mundem më. Thjesht nuk mundem të duroj vetëm kur e imagjinoj se çfarë monstrash duhet të kenë qenë baballarët tanë për atë që kanë bërë ndaj hebrenjve.

Ja posa ta kalojmë udhëkryqin do të shkojmë edhe tek një hebre. Ödön von Horváth. Këtu, në këtë ish-pansion ka jetuar më shumë se një vit! Dhe pastaj iku për Paris ku gjeti vdekjen. E din edhe ti si ka vdekur. Një ditë me shi në rrugë të Parisit. Një lis që furtuna e nxjerr nga dheu me gjithë rrënjë. Bie mbi Ödön von Horváth-in e gjorë! Jo jo. Ndoshta nuk ishte i gjorë. Me fat ishte. Më mirë që kishte vdekur ashtu sesa të kishte përfunduar si të gjithë hebrenjtë tjerë në ndonjë furrë të Kampeve të Përqëndrimit, që baballarët e mi e kishin ngritur. Sa bizare apo jo? Që njerëzit të piqen në furra si drunjtë, si gëlqërja! Të ikim tashti sepse nuk mundem më. Nuk e di çfarë kam. Jam disi e trazuar më shumë sesa do të duhej. Mendoj… gadi rregullisht i takoj këto tre vende të këtyre njerëzve dhe asgjë… Nuk trazohem. Përkundrazi. Jam disi krenare që së paku përpiqemi t’i kujtojmë. Dhe me këtë kujtim të nderojmë diçka që na peshon aq rëndë mbi supe.. Kurse tashti, kur ka rënë kjo natë e thellë dhe t’i tregoj këto vende ndjehem më shumë se e trazuar. Nuk e di as vet pse. Ndoshta pse pikërisht ty të flas për këtë gjë. Jo për hajdutët rusë, jo. Për këta shkrimtarët. Për afrinë që e ndjejmë tashti në këto çaste me ta…. Ikim. Të lutem. I sheh pikat e para të shiut. Nuk do kemi nevojë t’i thajmë flokët.

Çfarë vere don të pish? Të kuqe apo bardhë? Unë do thoshja të kuqe. Shkon këtë mbrëmje të çuditshme më shumë…”.

Ditë e diel!

Një tarracë kafeneje në Paris. Nga ato të shumtat. Të pafundmet. Ditë e diel. Mesditë. Kuarti ku jam vendosur në pansionin e lirë është nga ata të përzierit. Me shumë emigrantë të vendeve arabe dhe me vendorë të cilët duket të jenë pajtuar me fatin që atë nënqiell duhet ta ndajnë bashkë me të njerëz të cilët kanë kulturë e rite tjera prej tyre.

Moti atë ditë ishte i mirë. Verë e vonë. Ca re të bardha të cilat kohë pas kohe mbulonin diellin i cili pa u munduar aq shumë ia arrinte të depërtonte dhe shtrinte rrezet e tij kudo që mundej: në rrugë, mbi makinat e parkuara, në trotuare, mbi kulmet e shtëpive të moçme dhe tarracat e brazerive të parisit. Rrugët ishin gjysmë të zbrazura. Ashtu sikurse edhe tarraca në të cilën isha ulur. Në krye të radhës së gjatë të karrigave nga kashta e forcuar isha unë kurse pak më poshtë ishte një çift bashkë me dy fëmijë. Burri nuk kishte më shumë se 30 vjet. Ishte i veshur në mënyrë të pazakonshme. Një kostum bojë hiri, këmishë të bardhë dhe çorapë të bardha me këpucë të zeza. Gruaja ulur përskaj tij kishte një fustan të zi, flokë të kuqe të shtrira prapa shpindës dhe syza të cilat nuk ishin për mbrojtje nga dielli por për të parë me to. Syza me dioptri nga e trasha e cila mund të vërehej që ishte e këtillë nga larg. Goca e tyre ulur në krahun e djathtë nuk duhej të kishte më shumë se 12 vjet. Edhe ajo mbante syza. Kurse çuni i vogël nuk duhej të kishte më shumë se 7 vjet.

Tryeza e tyre ishte mbushur me shishe të zbrazura coca-cole, kafenesh, lëngjesh dhe duça cigaresh të pira. Çuni i vogël shtatë vjeçar lëvizte tërë kohën nga vendi. Herë i hidhej në përqafim nënës e herë babait. Sillej nga tryeza sikurse të ishte ajo një lodër e  tij. Prej ku isha ulur nuk mund të dëgjoja se çfarë flisnin me njëri-tjetrin. Edhepse as burri e as gruaja nuk shkëmbenin aq shumë fjalë mes vedi. Vetëm djaloshin e ledhatonin dhe me pohime koke ia pohonin fjalët. Goca 12 vjeçare nuk lëvizte nga vendi i saj.

Kamarieri tashmë qëndronte para meje. Tashmë kishte tre ditë radhazi që vija në atë vend dhe ulesha. Ishte një djalosh i ri i cili me kostumin e tij, këmishën e bardhë, jelekun e kuq të mbylltë dhe pantallonat e zi, dukej që asnjë punë tjetër në këtë botë nuk i shkonte.

“Kafe si gjithmonë?”, më pyeti ai.

“Po!”, iu përgjigja unë me të vetmen fjalë frëngjisht të cilën e dija. Për herë të parë atë të diel shkëmbeja dy fjalë me dikënd. Fëlqitë i ndjeja të topitura edhe më pas asaj fjale.

Kamarieri iku për të mos u vonuar. Vetëm pas pak çastesh ai më solli në kafenë në tabletën e vogël në të cilën pos filxhanit të kafesë ishte edhe qumështi bashkë me dy kokërrza sheqeri. Nxora eurot e hekurit dhe ia hodha në tryezë. Pa u ngutur i mori dhe i futi në xhepin e vogël të jelekut të tij të kuq i cili ishte mbushur me para të cilat me siguri i kishte nga mysafirë të tjerë apo edhe nga ditë më parë. Thjesht nuk më besohej që atë të dielë të kishte patur më shumë mysafirë sesa që kishte tashti në atë tarracë.

Ai ishte ndalur tashmë tek tryeza e çiftit me fëmijët. Me shpindën e kthyer nga unë, kamarieri futi sërish paratë që burri me kostumin e çuditshëm ia dha në dorë.

Zhurma e një tramvaji gadi të zbrazët i cili parakalonte nga vendi ku ishim ulur mori me vete ritmin e muzikës së lehtë franceze e cila nga brendia e brazerisë dëgjohej. Kamarieri tashmë nuk shihej gjëkundi.

Poshtë këmbëve të gruas e vërejta një valixhe sportive e cila qëndronte aty gadi e fshehur përfundi tryezës. Gruas me syza të trasha mund t’ia shihja lotët. Edhe goca e saj qante. Djaloshi i ri ishte hedhur në prehërin e babait dhe me shpindën e kthyer nga e ëma dhe motra nuk mund të shihte sesi këto dyja qanin. Burri me kostumin e çuditshëm ledhatonte flokët e tij. Pas pak ai lëshoi në tokë djalin e tij dhe u çua në këmbë. Djaloshi shikonte motrën e tij sesi  kjo me gishtërinjtë e saj të vegjël shkonte përfundi syzave dhe fshinte lotët. Nëna kishte hequr fare syzat. U çuan të tre. Djaloshi i vogël fillonte të dëneste. Me të madhe. Nuk shikonte nga babai i tij më. I hishte hedhur në përqafim nënës dhe ia ledhatonte fytyrën.

Pas pak u çuan të tre. Nëna me dy fëmijët e saj. Burri me kostumin e çuditshëm eci teposhtë kurse gruaja me çunin dhe gocën e vogël ecën drejt meje. Për të kaluar përskajt meje. Kaluan trotuarin dhe ashtu në heshtje ecnin. Shiheshin vetëm lotët e djaloshit të vogël. Nuk flisnin me njëri-tjetrin.

Kafenë e kisha pirë. Në tarracë nuk vinte më askush të ulej. Mendova ta porosisja edhe një kafe. Kamarieri më bëri sërish të njejtën pyetje. Dhe sërish i dhash të njejtën përgjigje. Duke e ndezur cigaren me kafenë, shikova burrin me kostumin e çuditshëm të kthehej nga rruga poshtë drejt tryezës ku ishte ulur vetëm pesë minuta më parë. Mendova në mos kishte harruar diçka. Jo. Tryeza ishte spastruar tashmë nga kamarieri. Duke u avitur vëreja çorapët e tij të bardha dhe dorën e tij të majtë të varur për veshin e majtë. Telefononte me dikënd. Vetëm dëgjonte dhe nuk fliste derisa parakaloi para meje.

Ecte të të njejtit shteg nëpër të cilin vetëm pak çaste më parë e kishin bërë gruaja dhe dy fëmijët duke qarë.